Giai đoạn từ 0 đến 6 tuổi được coi là giai đoạn vàng trong giáo dục trẻ nhỏ, khi trẻ đang trải qua giai đoạn phát triển nhanh nhất về cả tâm lý và thể chất. Do đó, việc tìm hiểu các phương pháp giáo dục phù hợp để dạy trẻ trong giai đoạn này là điều rất cần thiết. Những phương pháp giáo dục mầm non phổ biến trên thế giới đều có những điểm mạnh riêng. Tuy nhiên, người lớn cần phải tìm hiểu và hiểu rõ những đặc điểm và nhu cầu của trẻ trong giai đoạn này để lựa chọn cho trẻ phương pháp phù hợp nhất.
Giai đoạn vàng trong giáo dục trẻ nhỏ
Theo các chuyên gia giáo dục, tính cách của con người được hình thành từ rất sớm trong cuộc đời, và nó chịu ảnh hưởng lớn từ môi trường và những kinh nghiệm được tiếp nhận trong giai đoạn đó. Những giá trị, thói quen và kỹ năng xã hội mà trẻ học hỏi được trong giai đoạn này sẽ ảnh hưởng đến tính cách và cách trẻ tiếp cận và phản ứng với những tình huống khác nhau trong cuộc sống sau này.
Giai đoạn vàng trong giáo dục trẻ nhỏ là khoảng thời gian từ khi trẻ mới sinh đến khi trẻ đủ 6 tuổi, được xem là giai đoạn quan trọng nhất trong sự phát triển của trẻ. Đây là thời kỳ mà các chức năng giác quan, ngôn ngữ, tư duy, tình cảm, kỹ năng xã hội và kỹ năng tự chăm sóc bản thân của trẻ đang phát triển rất nhanh chóng.
Đặc biệt, các bộ não của trẻ đang trong quá trình hình thành và phát triển vô cùng nhanh chóng, gấp đôi lượng neuron so với người lớn. Do đó, giai đoạn vàng này được xem như cơ hội tuyệt vời để trẻ học hỏi, tiếp nhận, khám phá và phát triển tiềm năng của bản thân.
Vì vậy, giáo dục trong giai đoạn vàng rất quan trọng để giúp trẻ phát triển toàn diện và xây dựng nền tảng vững chắc cho tính cách và con người của mình. Nếu được giáo dục và chăm sóc tốt trong giai đoạn này, trẻ có thể hình thành tính cách tích cực, như sự tự tin, sáng tạo, độc lập, cầu tiến và tình yêu thương. Trong khi đó, nếu không được giáo dục và chăm sóc đúng cách, trẻ có thể phát triển tính cách tiêu cực mà rất khó để uốn nắn khi trẻ lớn lên.
Các phương pháp giáo dục mầm non phổ biến
Phương pháp Montessori
Phổ biến nhất trên thế giới là phương pháp Montessori, được phát triển bởi bác sĩ Maria Montessori ở Ý vào thế kỷ 20 và hiện nay đã được áp dụng rộng rãi trên toàn cầu. Đặc trưng của phương pháp Montessori là tạo ra một môi trường học tập tự nhiên và đầy kích thích, cho phép trẻ phát triển theo cách riêng của mình.
Phương pháp Montessori giúp trẻ học cách tự chăm sóc bản thân, tư duy độc lập, tự quản lý thời gian, xây dựng kỹ năng xã hội và giải quyết vấn đề một cách hiệu quả. Nó cũng giúp phát triển khả năng tập trung và sự kiên trì, cùng với khả năng tư duy phản biện và khả năng giải quyết vấn đề độc lập. Do đó, phương pháp Montessori được đánh giá cao và được sử dụng rộng rãi tại nhiều quốc gia trên thế giới.
Theo Montessori, trẻ em có khả năng tự học hỏi và học tốt nhất khi được phát triển theo bản năng tự nhiên của mình. Phương pháp Montessori tập trung vào việc tạo ra một môi trường học tập cho trẻ em, với các hoạt động và vật dụng phù hợp để trẻ em tự tìm hiểu, tự khám phá và tự học.
Phương pháp Waldorf (Steiner)
Phương pháp giáo dục mầm non Waldorf, hay còn gọi là Steiner được ra đời bởi nhà giáo người Áo Rudolf Steiner vào những năm 1919. Phương pháp này nhấn mạnh vào sự phát triển toàn diện của trẻ, bao gồm cả thể chất, tinh thần và tâm hồn.
Trong phương pháp giáo dục Waldorf, trẻ được xem là một thực thể duy nhất với năng lực độc đáo để phát triển toàn diện. Vì vậy, việc giáo dục phải tập trung vào việc giúp trẻ phát triển sự tự tin, sáng tạo và khám phá thế giới xung quanh một cách tự nhiên và cân bằng.
Phương pháp giáo dục Waldorf không tập trung vào việc truyền đạt kiến thức hoặc thông qua các bài học có kế hoạch sẵn. Thay vào đó, trẻ được khuyến khích phát triển thông qua các hoạt động đóng vai trò, chơi đùa, trang trí và nghệ thuật, và các hoạt động về tự chăm sóc và chơi tự do.
Trong phương pháp giáo dục Waldorf, trẻ được chia thành các nhóm độ tuổi khác nhau, và chương trình giáo dục được thiết kế để phù hợp với từng nhóm tuổi. Chương trình giáo dục bao gồm các môn học như ngôn ngữ, khoa học, nghệ thuật và âm nhạc, tuy nhiên chú trọng đến việc phát triển các kỹ năng cơ bản như sự tập trung, sự kiên trì và sự tự tin, thay vì chỉ tập trung vào kiến thức chuyên môn.
Một đặc điểm đáng chú ý của phương pháp giáo dục Waldorf là sự tôn trọng và giáo dục theo đúng chu kỳ của thiên nhiên. Nói cách khác, chương trình giáo dục được thiết kế để phù hợp với các mùa trong năm và các chu kỳ của thiên nhiên, giúp trẻ hiểu rõ hơn về quá trình thay đổi của môi trường xung quanh họ.
Trong phương pháp giáo dục Waldorf, giáo viên có vai trò rất quan trọng. Họ được đào tạo để thấu hiểu được nhu cầu và năng lực của trẻ, và giúp trẻ phát triển theo cách đúng đắn.
Tuy nhiên, phương pháp giáo dục mầm non Waldorf cũng gặp phải một số chỉ trích về tính thực tế của nó. Các chuyên gia giáo dục cho rằng, phương pháp Waldorf thiếu sự cân bằng giữa các môn học và không cung cấp đủ kiến thức để chuẩn bị trẻ em cho thế giới thực. Điều này có thể dẫn đến việc trẻ em Waldorf không đủ khả năng tiếp cận với những kiến thức cần thiết cho cuộc sống sau này.
Phương pháp Reggio Emilia
Đây là phương pháp giáo dục mầm non được phát triển tại thành phố Reggio Emilia, Italy vào những năm 1940. Phương pháp này tập trung vào việc khuyến khích trẻ em tư duy sáng tạo thông qua các hoạt động nghệ thuật, thực hành và khám phá môi trường xung quanh. Giáo viên ở đây không chỉ là người truyền đạt kiến thức mà còn là người đồng hành, giúp trẻ phát triển tối đa khả năng của mình.
Phương pháp này khá giống phương pháp Montessori, kể cả nguồn gốc, tuy nhiên vẫn có 1 số điểm khác biệt như sau:
Phương pháp giáo dục: Phương pháp Montessori sử dụng nhiều đồ dùng giáo dục để tạo ra một môi trường học tập độc đáo và thu hút trẻ. Trẻ được khuyến khích tự chọn hoạt động và hoàn thành các nhiệm vụ độc lập. Trong khi đó, phương pháp Reggio Emilia sử dụng nhiều dự án dựa trên sự tò mò và trải nghiệm của trẻ để giúp họ phát triển tư duy sáng tạo và khả năng tương tác xã hội.
Vai trò của giáo viên: Trong phương pháp Montessori, giáo viên được xem như người hướng dẫn, giúp trẻ phát triển kỹ năng và tư duy. Giáo viên phải thấu hiểu và quan sát kỹ lưỡng trẻ để đưa ra những hướng dẫn phù hợp. Trong phương pháp Reggio Emilia, giáo viên được coi là một người đồng hành của trẻ trong quá trình học tập. Họ đóng vai trò quan trọng trong việc phát hiện và khuyến khích khả năng sáng tạo của trẻ, tạo ra môi trường học tập đa dạng và kích thích trẻ học hỏi.
Ngoài ra, phương pháp Montessori cũng tập trung vào việc trang bị cho trẻ những kỹ năng thực tế, đặc biệt là các kỹ năng tự chăm sóc bản thân, như cài dây giày, lau chùi, dọn dẹp và nấu ăn đơn giản. Điều này giúp trẻ tự tin và độc lập hơn trong cuộc sống hàng ngày.
Trong khi đó, phương pháp Reggio Emilia không có một chương trình giáo dục cụ thể. Thay vào đó, nó tập trung vào việc khuyến khích trẻ tìm hiểu, khám phá và phát triển theo cách của riêng mình.
Phương pháp HighScope
Phương pháp giáo dục mầm non HighScope được phát triển vào những năm 1960 tại Mỹ bởi David Weikart và các cộng sự tại Viện nghiên cứu trẻ em Ypsilanti, Michigan.
Các hoạt động giáo dục trong phương pháp HighScope được chia thành 58 kỹ năng giáo dục chính, được chia thành 10 lĩnh vực phát triển, bao gồm: toán học, khoa học, nghệ thuật, ngôn ngữ, kỹ năng xã hội, kỹ năng tự chăm sóc bản thân, thể chất, kỹ năng nhận thức, kỹ năng tương tác và kỹ năng giao tiếp. Trong phương pháp này, giáo viên không chỉ là người truyền đạt kiến thức mà còn là người hướng dẫn và hỗ trợ trẻ em để tìm hiểu, khám phá và tìm ra câu trả lời cho các câu hỏi của mình.
Phương pháp HighScope có nhiều điểm tương đồng với phương pháp Montessori. Cả hai phương pháp đều tập trung vào việc phát triển toàn diện cho trẻ em, khuyến khích sự độc lập và sáng tạo của trẻ em thông qua các hoạt động chủ động.
Tuy nhiên, có một số điểm khác biệt giữa hai phương pháp này. Trong khi phương pháp Montessori cho phép trẻ em tự chọn hoạt động và tự quản lý thời gian của mình, phương pháp HighScope sử dụng kế hoạch giáo dục hàng ngày được lập trình trước, trong đó giáo viên là người quyết định và hướng dẫn các hoạt động.
Phương pháp giáo dục tại nhà Glenn Doman
Phương pháp giáo dục trẻ tại nhà Glenn Doman là một phương pháp giáo dục sớm được thiết kế để giúp trẻ em phát triển nhanh chóng trong những năm đầu đời. Glenn Doman, một nhà giáo và tác giả người Mỹ, đã phát triển phương pháp này dựa trên các nghiên cứu về não bộ và cách trẻ em học tập.
Theo phương pháp này, trẻ em được học tập từ rất sớm, có thể từ 3 tháng tuổi thông qua việc trưng bày cho trẻ các loại đồ chơi và sách hình ảnh đơn giản Việc này giúp trẻ em học cách đọc sớm và hình thành các kỹ năng cơ bản. Bên cạnh đó, phương pháp này còn tập trung vào việc tạo ra một môi trường học tập tích cực và thú vị, bao gồm việc đưa trẻ đi tham quan và khám phá các hoạt động ngoài trời.
Tuy nhiên, phương pháp này cũng có những ưu và nhược điểm. Một ưu điểm của phương pháp này là giúp trẻ phát triển kỹ năng đọc sớm và tiếp cận với kiến thức từ rất sớm. Nhưng một số nhà nghiên cứu đã lên tiếng bày tỏ lo ngại rằng phương pháp này có thể gây áp lực và căng thẳng cho trẻ, cũng như ảnh hưởng đến sự phát triển toàn diện của trẻ.
Có thể nói rằng phương pháp giáo dục trẻ tại nhà Glenn Doman gặp nhiều trở ngại khi áp dụng tại Việt Nam. Trong giáo dục mầm non tại Việt Nam, giáo viên chú trọng nhiều đến việc trẻ phát triển các kỹ năng xã hội và học tập thông qua việc tương tác với các bạn cùng lứa và người lớn. Tuy nhiên, một số phương pháp của Glenn Doman có thể áp dụng trong việc giúp trẻ phát triển kỹ năng từ sớm, trong một môi trường phù hợp.
Phương pháp Shichida (Nhật Bản)
Phương pháp giáo dục Shichida là một phương pháp giáo dục mầm non phát triển tại Nhật Bản bởi Makoto Shichida. Phương pháp này tập trung vào phát triển trí tuệ, tư duy sáng tạo và khả năng nhận thức của trẻ. Các hoạt động giáo dục trong phương pháp Shichida bao gồm học tiếng Anh, trò chơi giáo dục, luyện đọc tốc độ, học thuộc thơ và học toán nhanh.
Một trong những điểm khác biệt của phương pháp Shichida so với các phương pháp khác là việc tập trung vào phát triển não bộ của trẻ nhỏ. Phương pháp này sử dụng các kỹ thuật kích thích não bộ, bao gồm việc sử dụng hình ảnh, âm thanh và màu sắc để kích thích sự tương tác giữa các phần của não bộ. Điều này giúp trẻ phát triển khả năng tư duy sáng tạo, sự tập trung, tốc độ suy nghĩ và khả năng nhớ.
So với các phương pháp giáo dục mầm non khác, phương pháp Shichida có ưu điểm là phát triển trí tuệ và khả năng nhận thức của trẻ nhanh hơn, giúp trẻ có ý thức từ nhỏ. Ngoài ra, phương pháp này cũng giúp trẻ phát triển các kỹ năng tư duy sáng tạo và khả năng suy nghĩ nhanh.
Tuy nhiên, phương pháp Shichida có một số nhược điểm. Đầu tiên, phương pháp này có thể tạo ra áp lực quá lớn đối với trẻ nhỏ, vì nó tập trung vào việc phát triển trí tuệ và khả năng nhận thức của trẻ. Thứ hai, phương pháp này tập trung quá nhiều vào việc học thuộc, dẫn đến việc trẻ có thể không hiểu rõ về ý nghĩa thực sự của các khái niệm và kỹ năng đã tiếp thu.
Phương pháp Forest School
Phương pháp giáo dục mầm non Forest School là một phương pháp giáo dục ngoài trời, dựa trên việc khuyến khích trẻ em trải nghiệm và khám phá tự nhiên thông qua các hoạt động ngoài trời. Phương pháp này xuất phát từ châu Âu vào những năm 1920 và 1930 khi các giáo viên bắt đầu đưa các em học sinh của mình đến các khu rừng để học tập.
Tuy nhiên, phương pháp này chính thức được phát triển tại Đan Mạch vào những năm 1950 bởi một giáo viên mầm non tên là Ella Flatau. Từ đó, phương pháp Forest School đã lan rộng ra khắp châu Âu và sau đó đến châu Mỹ và nhiều quốc gia khác trên thế giới. Hiện nay, phương pháp này được sử dụng rộng rãi trong giáo dục mầm non ở nhiều quốc gia trên thế giới, bao gồm cả Việt Nam.
Phương pháp Forest School tập trung vào việc tạo ra một môi trường học tập ngoài trời thân thiện, nơi trẻ em có thể tương tác và học hỏi từ tự nhiên. Các hoạt động thường xuyên được tổ chức trong rừng, công viên hoặc các khu vườn, bao gồm thăm quan, trò chuyện với nhau, chơi đùa và học hỏi kỹ năng sống.
Một số ưu điểm của phương pháp giáo dục mầm non Forest School bao gồm khuyến khích trẻ em yêu thích tự nhiên, tạo động lực cho trẻ em khám phá và học hỏi, phát triển kỹ năng sống và tăng cường sức khỏe thể chất. Ngoài ra, phương pháp này còn giúp trẻ em hình thành tình yêu và sự quan tâm đến môi trường tự nhiên.
Tuy nhiên, phương pháp giáo dục mầm non Forest School cũng có một số nhược điểm. Việc tổ chức hoạt động ngoài trời có thể bị ảnh hưởng bởi thời tiết và điều kiện môi trường, đặc biệt là trong thời tiết khắc nghiệt. Ngoài ra, việc giám sát trẻ em trong một môi trường ngoài trời cũng đòi hỏi sự chú ý và quan sát thường xuyên để đảm bảo an toàn cho trẻ em.
Về mặt phù hợp với môi trường giáo dục tại Việt Nam, phương pháp giáo dục Forest School có thể gặp một số khó khăn. Việc có được một khu vực rừng đủ rộng để thực hiện các hoạt động có thể khó khăn tại các trung tâm đô thị, và các hoạt động ngoài trời cũng có thể gặp một số khó khăn trong mùa mưa và bão. Tuy nhiên, các trường mầm non nông thôn hoặc có vườn nhỏ trong khuôn viên có thể áp dụng phương pháp này một cách tương đối dễ dàng.
Phương pháp STEM
Phương pháp giáo dục mầm non STEM (Science, Technology, Engineering, and Mathematics) là một phương pháp giáo dục mới nhằm khuyến khích trẻ em sớm tiếp cận và phát triển các kỹ năng liên quan đến khoa học, công nghệ, kỹ thuật và toán học. Phương pháp này có xu hướng tập trung vào việc khuyến khích trẻ em tìm hiểu và khám phá thế giới xung quanh bằng cách đặt câu hỏi và thử nghiệm, thay vì chỉ đơn thuần nhận thông tin.
Việc sử dụng phương pháp giáo dục STEM trong giáo dục mầm non đang trở nên phổ biến hơn trong các nước phát triển. Tuy nhiên, việc áp dụng phương pháp này cho trẻ mầm non cũng gặp một số thách thức. Đối với các trẻ nhỏ, đây là thời điểm để phát triển các kỹ năng cơ bản như ngôn ngữ, tư duy và kỹ năng xã hội, vì vậy việc tập trung quá nhiều vào STEM có thể chưa thực sự cần thiết.
Ưu điểm của phương pháp giáo dục STEM là nó giúp trẻ em tạo ra một nền tảng cơ bản cho việc học và phát triển tương lai trong lĩnh vực STEM. Nó cũng khuyến khích trẻ em tìm hiểu và khám phá thế giới xung quanh một cách tích cực, giúp trẻ em tăng cường sự sáng tạo, trí tưởng tượng và kỹ năng giải quyết vấn đề.
Nhược điểm của phương pháp này là cần đầu tư thời gian, nguồn lực và sự đa dạng trong việc cung cấp các hoạt động STEM phù hợp với từng độ tuổi và năng lực của trẻ em. Ngoài ra, việc tập trung quá nhiều vào STEM có thể làm giảm khả năng phát triển các kỹ năng khác của trẻ em.
Tuy nhiên, với sự phát triển của công nghệ và nhu cầu ngày càng tăng của thị trường lao động đối với các chuyên gia STEM, phương pháp giáo dục STEM được cho là có tiềm năng để giúp trẻ em phát triển các kỹ năng cần thiết để có thể đáp ứng với tương lai.
Đánh giá chung về các phương pháp giáo dục mầm non
Các phương pháp giáo dục mầm non trên thế giới đều có những ưu điểm và cách tiếp cận riêng, tuy nhiên đều đem lại lợi ích rất lớn cho sự phát triển của trẻ trong giai đoạn vàng. Tuy nhiên, chung quy lại, tất cả đều hướng tới mục tiêu phát triển toàn diện cho trẻ trong giai đoạn vàng của cuộc đời. Việc chọn phương pháp giáo dục phù hợp sẽ giúp trẻ phát triển toàn diện và xây dựng nền tảng tốt nhất cho tương lai của mình.
Phương pháp Montessori, Reggio Emilia, Waldorf và HighScope đều đánh giá cao vai trò của trẻ trong quá trình học hỏi và sự phát triển tự nhiên của trẻ. Chúng tập trung vào việc xây dựng một môi trường giáo dục tích cực, tạo điều kiện để trẻ có thể tự khám phá, tìm tòi và phát triển bản thân. Các phương pháp này cũng đặc biệt chú trọng đến việc phát triển kỹ năng xã hội và giúp trẻ hình thành tính cách độc lập, sáng tạo và tự tin.
Tuy nhiên, một số phương pháp như Traditional hoặc Academic Emphasis lại tập trung nhiều vào kiến thức học thuật và yêu cầu trẻ phải tuân thủ các quy tắc nghiêm ngặt. Những phương pháp này thường không đồng tình với quan điểm rằng trẻ cần phải được tự do phát triển và thường gây áp lực và căng thẳng cho trẻ.
Tóm lại, mỗi phương pháp giáo dục mầm non có những ưu điểm và hạn chế riêng, tuy nhiên, điều quan trọng là phải tập trung vào sự phát triển toàn diện của trẻ và tạo một môi trường giáo dục tích cực để trẻ có thể học hỏi và phát triển tốt nhất có thể trong giai đoạn vàng của cuộc đời.
Hãy cùng Trung tâm năng khiếu BeeLance – Ong Sáng Tạo tìm hiểu về giáo dục mầm non trong các bài viết về chủ đề này nhé!
